Gmina Oksa - Oksa Informacje!

Oksa – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie jędrzejowskim, w gminie Oksa.

Do 1954 roku siedziba gminy Węgleszyn. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Oksa.

Historia

Miasto założył w 1554 r. Mikołaj Rej. Jego nazwa pochodzi od herbu Reja - Oksza. Fundator zapewnił każdemu osadnikowi działkę budowlaną. Mieszczanie otrzymali po półłanku pola, prawo wyrębu oraz prawo do wykarczowania lasu pod łąki. Ponadto przywilej zapewniał osadnikom 16 lat wolnizny. W 1573 r. w mieście było kilku rzemieślników, 10 domów oraz młyn. Andrzej Rej, syn pisarza, wzniósł w Oksie ratusz oraz jatki rzeźnicze. Jednocześnie zwiększył świadczenia pańszczyźniane co spowodowało zastój w rozwoju miasteczka.

Po Rejach często zmieniało ono swych właścicieli. W Oksie znajdował się drewniany zbór kalwiński wzniesiony jeszcze przez pisarza, w którym w XVII w. odbyły się cztery synody. W XVIII w. zbór został przejęty przez cystersów. Na jego miejscu wzniesiono murowany kościół, który zachował się do dzisiaj.

W 1667 r. miasto było podzielone pomiędzy dwóch właścicieli. Było tu 26 domów i 179 mieszkańców. W 1785 r. właścicielce miasta, Budziszewskiej, udało się uzyskać wznowienie przywileju na odbywanie cotygodniowych targów. W 1827 r. miasto miało 51 domów i 380 mieszkańców.

20 października 1863 r. w powstaniu styczniowym rozegrała się bitwa pod Oksą pod dowództwem Zygmunta Chmieleńskiego, gdzie został ranny Faustyn Gryliński ( 1830-1866) i awansował na stopień pułkownika. W 1867 r. Oksa utraciła prawa miejskie. W 1960 r. było tu 1235 mieszkańców.

OksaCharakterystyka gminy Oksa

Gmina Oksa pod względem fizyczno-
geograficznym wchodzi w skład:
megaregionu Wyżyny Polskie, prowincji Wyżyny Małopolskiej, podprowincji
Wyżyny Przedborskiej i dwóch
makroregionów: Niecki Włoszczowskiej i
Pasma Przedborsko-Małogoskiego –
obejmującego północny kraniec gminy.
Północno-wschodnia część gminy należy do
Garbów Czostkowa, a południowo-zachodnia
do Równiny Pilicy. Współczesny obraz
morfologiczny jest uwarunkowany budową geologiczną osadów podczwartorzędowych, a
szczególnie ich odpornością na wietrzenie
i tektonikę. Charakterystyczną
cechą tej rzeźby jest to, że główne wzniesienia morfologiczne i
doliny mają taki sam kierunek jak struktury geologiczne. Obszar gminy w
większości stanowią zdenudowane wysoczyzny polodowcowe, pozbawione w znacznej
części osadów morenowych. Jest to obszar o słabo urozmaiconej, łagodnej
rzeźbie rozcięty dolinami Białej Nidy i
Lipnicy.
Gmina Oksa położona jest w powiecie
jędrzejowskim na terenie województwa
świętokrzyskiego. Graniczy z gminami:
Nagłowice, Jędrzejów i Małogoszcz oraz należącymi do powiatu włoszczowskiego gminami
Radków i Włoszczowa.
Ważne szlaki komunikacyjne to droga łącząca
Jędrzejów z Włoszczową oraz trasa
Nagłowice – Małogoszcz. Odległość z Oksy
do Jędrzejowa wynosi 20 km. Do Kielc
jest ok.40 km. Terytorium gminy wynosi
90
km² i podzielone jest na 16
sołectw, obejmując następujące
miejscowości: Stare Kanice, Nowe Kanice,
Rembiechowę, Węgleszyn Ogrody, Węgleszyn Dębinę, Węgleszyn, Zakrzów,
Zalesie, Lipno, Błogoszów, Pawęzów,
Rzeszówek, Oksę, Popowice, Tyniec Wieś i
Tyniec Kolonię.

Liczba ludności zameldowanej na stałe wynosi ponad 5 tys.
Tereny gminy Oksa położone są w widłach dwóch rzek: Lipnicy oraz Białej Nidy, które jakby ramionami obejmują jej obszary od północy i od południa.

Zachodnią granicę wytyczają stawy rybne, a
wschodnią zamykają kompleksy leśne. Jest
więc gmina Oksa swoistą enklawą o specyficznych warunkach klimatycznych,
glebowych i krajobrazowych.

Miejscowość Oksa znajduje się we Włoszczowsko-
Jędrzejowskim obszarze
chronionego krajobrazu. Bogactwo przyrody i
różnorodność krajobrazów w dorzeczu Nidy
w jej początkowym górnym biegu sprawia, że w zasadzie tylko tu można jeszcze spotkać,
prócz pospolitych, rośliny
rzadkie i chronione, takie jak: wawrzynek wilczełyko, zawilec jaskrawy, kosaciec
syberyjski, pełnik europejski, lepiężnik
biały, ciemiężnica zielona, długosz
królewski oraz lilia złotogłów. Rośliny te w innych regionach Polski, gdzie tereny są
bardziej skażone, należą do wyjątków i chyba nigdzie nie występują w takiej ilości
jak tutaj. Zbiorowiska roślinne, jakie wykształciły się w dolinach rzek i strumieni,
przedstawiają żyzne i bogate florystycznie
łęgi jesionowo-olszowe oraz wilgotne postacie grądu. Charakterystycznym
elementem szaty roślinnej są także torfowiska, wysokie na wododziałach oraz
przejściowe i niskie. W ekosystemach tych zbiorowisk rosną rzadkie i chronione rośliny,
m.in. wierzba borówkolistna, modrzewica zwyczajna, przygiełka białka, wełnianka
pochwowata i inne. Licznie występująca
roślinność szuwarowo-bagienna tworzy
biotopy dla wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków wodno-bagiennych.

Gmina Oksa nie posiada naturalnych zasobów
surowcowych. Nie ma też większych
zakładów przemysłowych. W
zasadzie prowadzona jest tylko
działalność gospodarcza w zakresie handlu
i usług, niejako na własne potrzeby.
Dobrze rozwinięta jest sieć sklepów spożywczo-przemysłowych. Do tego dochodzi
kilka zakładów gastronomicznych i
usługowych. Należy stwierdzić, że gmina Oksa jest gminą typowo rolniczą, a podstawą
utrzymania ludności są większe lub mniejsze gospodarstwa rolne. W związku z
dużym areałem użytków zielonych większość

rolników specjalizuje się w produkcji mleka, o wiele mniej w hodowli trzody
chlewnej. Niektórzy przestawili się na uprawę warzyw i kwiatów w szklarniach i
tunelach, ale ogólnie w gminie przeważa produkcja ogólnotowarowa.
Nigdzie nie jest tak pięknie jak w

Oksie. Piękno tej okolicy w
całej okazałości pierwszy poznał, pokochał i docenił
ojciec naszej literatury imć pan Mikołaj Rej z pobliskich Nagłowic.
Dlatego tu, na niewielkim wzniesieniu, które okalały modrzewiowe
bory, rozległe stawy i
kwieciste łąki nad
początkującą Nidą, na terenie swoich posiadłości
posadził miasto, które od swego herbu nazwał Okszą.

“A ja Mikofaj Rej, będąc
dziedzicem Nagłowickim, Tworowskim i Pawęzowskim, oznajmuję tym listem
komukolwiek dziś i na potem będzie wiedzieć potrzeba, iżem
posadził miasto na gruncie swym tworowskim imieniem Oksza”. Działo
się to w dzień św. Marcina
1554 r. Jeszcze dziś każdy odwiedzający Oksę zdumiony jest
logiką i dojrzałością oraz rozmachem, o czym świadczy rynek
oraz geometryczny układ ulic. Całość niczym nie odbiega od
tego typu rozwiązań
urbanistycznych wielkich miast. Słabą stroną Oksy było
jej usytuowanie nieco na uboczu od
znanych wówczas głównych szlaków handlowych, roli których nie doceniał

chyba założyciel i fundator. Był przecież poetą, a nie ekonomistą.
W XVI stuleciu kultura polska zbliżyła się do europejskiego poziomu, a jej centrum stanowił Kraków, miasto wsławione życiem intelektualnym. Chętnie przebywał tam także M. Rej. Stał się też Kraków w tym czasie jednym z ośrodków reformacji. Można zdecydowanie wysnuć uzasadnione przypuszczenie, że dla wielkiego humanisty z Nagłowie mogło to być inspiracją, by we własnych włościach nagłowickich założyć miasto, które w jego mniemaniu, mogło w tej części Polski odegrać w pewnej, niewielkiej oczywiście skali, podobną, co Kraków, rolę. Rejowie byli właścicielami Okszy i Nagłowic do końca XVII wieku.
Nagłowice i Oksa - dwie siostrzane gminy
Aż do 1945 r. miejscowości Nagłowice i Oksę łączyły węzły personalne poprzez kolejnych właścicieli. Ostatnim był książę Michał Radziwiłł. Te dwie sąsiadujące gminy nadal łączyła jakaś pokrewna więź do tego stopnia, że w latach 1976-1991 połączyły się w jeden organ administracyjny przyjmując nazwę "Gmina Nagłowice-Oksa". Nie był to jednak całkiem szczęśliwy związek. Rozdzielenie gmin nastąpiło 2 kwietnia 1991 r. i to nie ze względów antagonistycznych lub ambicjonalnych, ale po dokładnych obustronnych przemyśleniach, że w tak rozległym terenie gubi się samorządność. Rozwód nastąpił ugodowo i bezboleśnie, ale bez żalu.
Znowu u siebie
Gmina Oksa znajduje się w zachodniej części województwa świętokrzyskiego. Graniczy z pięcioma gminami: Włoszczową, Radkowem, Nagłowicami, Jędrzejowem i Małogoszczem. Ważniejsze szlaki komunikacyjne to droga łącząca Jędrzejów z Włoszczową oraz trasa Nagłowice - Małogoszcz. Odległość z Oksy do Jędrzejowa wynosi 20 km. Do Kielc jest około 40 km. Terytorium gminy wynosi 90 km i podzielone jest na 16 sołectw, obejmując następujące miejscowości: Kanice Nowe, Kanice Stare, Rembiechowę, Węgleszyn, Ogrody, Dębinę, Zakrzów, Zalesie, Lipno, Błogoszów, Pawęzów, Rzeszówek, Oksę, Popowice, Tyniec, Gawrony, Podlesie i Dzierążnię.
Liczba ludności zameldowanej na stałe wynosi ponad 5 tys. osób.
Tereny gminy Oksa położone są w widłach dwu rzek: Lipnicy oraz Białej Nidy, które jakby ramionami obejmują jej obszary od północy i od południa. W tutejszej okolicy od dawna starzy ludzie opowiadali swoim wnukom baśń o dziewczynie, której na imię było Nida. Piękna, ale biedna Nida zakochała się bez pamięci w bogatym rycerzu imieniem Olbrot, który jednak wybrał sobie za żonę inną, bogatą dziewczynę. Wówczas Nida, ubrana w białą suknię, w rozpaczy rzuciła się w nurty wezbranej rzeki. Na ratunek Nidzie pospieszyła jej serdeczna przyjaciółka z Lipna, urocza Lipniczka. Spotkały się daleko, już za Mniszkiem. Splecione ramionami w jedną całość, nim wyznały sobie wszystkie żale, porwała w swoje wiry królowa naszych rzek Wisła. Lud uczcił pamięć nieszczęsnych dziewic, nadając rzekom imiona: jednej Biała Nida, a drugiej Lipnica.
Zachodnią granicę wytyczają stawy rybne, a wschodnią zamykają kompleksy leśne. Jest więc gmina Oksa swoistą enklawą o specyficznych warunkach klimatycznych, glebowych i krajobrazowych.
Bogactwo i osobliwości przyrody
Bogactwo przyrody i różnorodność krajobrazów w dorzeczu Nidy w jej początkowym górnym biegu sprawia, że w zasadzie tylko tu można jeszcze spotkać, prócz pospolitych, rośliny rzadkie i chronione takie jak: wawrzynek wilczełyko, zawilec jaskrawy, kosaciec syberyjski, pełnik europejski, lepiężnik biały, ciemiężnica zielona, długosz królewski oraz lilia złotogłów. Rośliny te w innych regionach Polski, gdzie tereny są bardziej skażone, należą do wyjątków i chyba nigdzie nie występują w takiej ilości jak tutaj. Struktura handlu i punktów usługowych
Gmina Oksa nie posiada naturalnych zasobów surowcowych. Nie ma też większych zakładów przemysłowych. W zasadzie prowadzona jest tylko działalność gospodarcza w zakresie handlu i usług niejako na własne potrzeby. Dobrze rozwinięta jest sieć sklepów spożywczo-przemysłowych. Do tego dochodzi kilka zakładów gastronomicznych, 2 piekarnie, kiosk "Ruchu”. Swoje usługi świadczą również liczne zakłady usługowe.
Rolnictwo jako podstawowe zajęcie ludności
Należy stwierdzić, że gmina Oksa jest gminą typowo rolniczą, a podstawą utrzymania ludności są większe lub mniejsze gospodarstwa rolne. Władze samorządowe gminy zdają sobie doskonale sprawę z takiego stanu rzeczy i od dawna szukają dla tutejszych gospodarstw perspektyw rozwoju, które dadzą pełną satysfakcję i dobrobyt jego właścicielom.
W związku z dużym areałem użytków zielonych większość rolników specjalizuje się w produkcji mleka. Największymi dostawcami tego białego przysmaku są aktualnie rolnicy z Błogoszowa: Ciesek Agata, Nowakowski Marian, Olszak Zygmunt, Struski Jan. Kilka gospodarstw specjalizuje się w hodowli trzody chlewnej. Przykładem jest tu młody rolnik z Oksy pan Jan Lubiński. Kilku rolników przestawia się na uprawę warzyw i kwiatów w szklarniach i tunelach, ale ogólnie w gminie przeważa produkcja ogólnotowarowa.
Oprócz tego w Oksie rolniczą działalność prowadzi Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. Gospodaruje na 800 ha ziemi. Głównymi działami jej produkcji są: produkcja roślinna i zwierzęca.
Oświata
Na terenie gminy Oksa istnieje 5 szkół podstawowych z klasami I - VI, 1 szkoła podstawowa z klasami I-III oraz 1 gimnazjum. Są to placówki w Błogoszowie, Kanicach, Oksie, Lipnie, Tyńcu i Węgleszynie. Przy każdej szkole prowadzony jest oddział przedszkolny, a w Oksie funkcjonuje przedszkole samorządowe. Techniczny stan budynków jest dobry. We wszystkich placówkach jest centralne ogrzewanie.
Biblioteka
Gminna Biblioteka Publiczna w Oksie posiada bogatą historię. Oficjalnie jej otwarcie nastąpiło dnia 21 grudnia 1947 r. Był to niejako prezent bożonarodzeniowy dla tutejszych mieszkańców i spełnienie życzenia A. Mickiewicza "by te księgi zbłądziły pod strzechy". Ta placówka kulturalna błądziła takie po różnych mniej lub bardziej odpowiednich miejscach, ale od 1 stycznia 1998 r. znalazła lokal o powierzchni 100 m kw. w nowym eleganckim budynku przy ulicy Włoszczowskiej 14, gdzie mieści się jednocześnie Bank Spółdzielczy, Poczta Polska i Telekomunikacja.
Księgozbiór biblioteki liczy 22300 woluminów i 24 tytuły czasopism. Zarejestrowanych jest 434 czytelników, którzy od 1 stycznia do 30 czerwca 1998 r. wypożyczyli 6437 woluminów. Kierowniczka pani Maria Zapart dumna jest z tego, że oprócz miejscowych czytelników, bibliotekę systematycznie odwiedzają dzieci z Dąbia gm. Włoszczowa oraz studenci wyższych uczelni.
Gminna Biblioteka publiczna w Oksie stale współpracuje z Filialną Biblioteką Publiczną w Węgleszynie, która od 1 października br. znalazła pomieszczenie w nowym budynku szkolnym. Biblioteka ta liczy 7300 woluminów. Ochotnicze Straże Pożarne
Na terenie gminy Oksa jest 10 jednostek OSP w następujących miejscowościach: Oksa, Błogoszów, Rzeszówek, Popowice, Lipno, Zakrzów, Węgleszyn, Tyniec, Rembiechowa i Kanice, w których zrzeszonych jest 250 strażaków. Przy takich jednostkach jak: Oksa, Zakrzów, Rembiechowa i Błogoszów działają też drużyny młodzieżowe, a przy OSP Rzeszówek jest sekcja żeńska.
Służba zdrowia Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej w Oksie mieści się w budynku własnym wybudowanym w 1985 r. Jego powierzchnia użytkowa wynosi 427,5 m kw. i spełnia wymogi przestrzenne w stosunku do przyjmowanych pacjentów, których liczba wynosi 4855 osób. Zatrudnieni lekarze to dwoje internistów i jeden stomatolog oraz cztery pielęgniarki i jedna pomoc stomatologa. Zakład ma dwie poradnie: ogólną i pediatryczną oraz gabinety: dziecięcy, fizykoterapii, punkt szczepień, laboratorium analityczne.
Zabytki
Gmina Oksa nie ma wprawdzie zabytków klasy zerowej, ale każdy zwiedzający tutejszą okolicę znajdzie dla siebie oryginalne miejsca historyczne oraz obiekty, które dostarczą mu wiele niezwykłych przeżyć.
Osobliwym obiektem zabytkowym, w idealnym stanie technicznym jest drewniany młyn z 1932 r. w miejscowości Wrona koło Zakrzowa. Właścicielem jego był zmarły przed kilku laty p. Zygmunt Adamski, człowiek o wyjątkowo pogodnym usposobieniu.
Na terenie gminy Oksa godnymi zwiedzenia są dwa kościoły. Kościół parafialny pw. św. Andrzeja w Węgleszynie zbudował w roku 1367 biskup krakowski Florian Mokrski. W kościele tym zachowało się wiele pamiątek. Tu w 1858 r. wzięli ślub rodzice Stefana Żeromskiego. Uwagę zwiedzającego przyciąga główny ołtarz z barokowymi ozdobami i przepięknym obrazem Matki Boskiej Szkaplerznej, pochodzący z ok. 1700 r. Przetrwały też liczne rytowane epitafia nagrobne.
Natomiast w dawnym zborze kalwińskim, a od 1678 r. parafialnym kościele w Oksie, nadzwyczajną i najbardziej oryginalną, najprawdopodobniej jedyną autentyczną pamiątką z czasów Mikołaja Reja i jego syna Andrzeja, jest zachowana do dzisiaj kazalnica, czyli ambona, w kształcie wielkiego kamiennego kielicha. W kościele tym zachowały się także liczne marmurowe epitafia nagrobne z dawnych czasów. Jedna płyta poświęcona jest pamięci Andrzeja Reja, fundatora kościoła i założyciela kalwińskiej szkoły. Kościół zdobi późnorenesansowy kartusz kamienny z herbem Rejów Oksza (na fasadzie), ale kamienna ambona, która była świadkiem modlącego się tu poety, ojca literatury polskiej, wielkiego Mikołaja Reja, zachowana bez jakichkolwiek przeróbek, stanowi bezcenną perłę wśród zabytków.

Charakterystyka gminy Oksa

Bez grafikiGmina Oksa pod względem fizyczno-geograficznym wchodzi w skład: megaregionu Wyżyny Polskie, prowincji Wyżyny Małopolskiej, podprowincji Wyżyny Przedborskiej i dwóch makroregionów: Niecki Włoszczowskiej i Pasma Przedborsko-Małogoskiego – obejmującego północny kraniec gminy.
Północno-wschodnia część gminy należy do Garbów Czostkowa, a południowo-zachodnia do Równiny Pilicy. Współczesny obraz morfologiczny jest uwarunkowany budową geologiczną osadów podczwartorzędowych, a szczególnie ich odpornością na wietrzenie i tektonikę. Charakterystyczną cechą tej rzeźby jest to, że główne wzniesienia morfologiczne i doliny mają taki sam kierunek jak struktury geologiczne. Obszar gminy w większości stanowią zdenudowane wysoczyzny polodowcowe, pozbawione w znacznej części osadów morenowych. Jest to obszar o słabo urozmaiconej, łagodnej rzeźbie rozcięty dolinami Białej Nidy i Lipnicy.
Gmina Oksa położona jest w powiecie jędrzejowskim na terenie województwa świętokrzyskiego. Graniczy z gminami: Nagłowice, Jędrzejów i Małogoszcz oraz należącymi do powiatu włoszczowskiego gminami Radków i Włoszczowa.
Ważne szlaki komunikacyjne to droga łącząca Jędrzejów z Włoszczową oraz trasa Nagłowice – Małogoszcz. Odległość z Oksy do Jędrzejowa wynosi 20 km. Do Kielc jest ok.40 km. Terytorium gminy wynosi 90 km² i podzielone jest na 16 sołectw, obejmując następujące miejscowości: Stare Kanice, Nowe Kanice, Rembiechowę, Węgleszyn Ogrody, Węgleszyn Dębinę, Węgleszyn, Zakrzów, Zalesie, Lipno, Błogoszów, Pawęzów, Rzeszówek, Oksę, Popowice, Tyniec Wieś i Tyniec Kolonię.
Liczba ludności zameldowanej na stałe wynosi ponad 5 tys.
Tereny gminy Oksa położone są w widłach dwóch rzek: Lipnicy oraz Białej Nidy, które jakby ramionami obejmują jej obszary od północy i od południa.
Zachodnią granicę wytyczają stawy rybne, a wschodnią zamykają kompleksy leśne. Jest więc gmina Oksa swoistą enklawą o specyficznych warunkach klimatycznych, glebowych i krajobrazowych.
Miejscowość Oksa znajduje się we Włoszczowsko-Jędrzejowskim obszarze chronionego krajobrazu. Bogactwo przyrody i różnorodność krajobrazów w dorzeczu Nidy w jej początkowym górnym biegu sprawia, że w zasadzie tylko tu można jeszcze spotkać, prócz pospolitych, rośliny rzadkie i chronione, takie jak: wawrzynek wilczełyko, zawilec jaskrawy, kosaciec syberyjski, pełnik europejski, lepiężnik biały, ciemiężnica zielona, długosz królewski oraz lilia złotogłów. Rośliny te w innych regionach Polski, gdzie tereny są bardziej skażone, należą do wyjątków i chyba nigdzie nie występują w takiej ilości jak tutaj. Zbiorowiska roślinne, jakie wykształciły się w dolinach rzek i strumieni, przedstawiają żyzne i bogate florystycznie łęgi jesionowo-olszowe oraz wilgotne postacie grądu. Charakterystycznym elementem szaty roślinnej są także torfowiska, wysokie na wododziałach oraz przejściowe i niskie. W ekosystemach tych zbiorowisk rosną rzadkie i chronione rośliny, m.in. wierzba borówkolistna, modrzewica zwyczajna, przygiełka białka, wełnianka pochwowata i inne. Licznie występująca roślinność szuwarowo-bagienna tworzy biotopy dla wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza ptaków wodno-bagiennych. Gmina Oksa nie posiada naturalnych zasobów surowcowych. Nie ma też większych zakładów przemysłowych. W zasadzie prowadzona jest tylko działalność gospodarcza w zakresie handlu i usług, niejako na własne potrzeby. Dobrze rozwinięta jest sieć sklepów spożywczo-przemysłowych. Do tego dochodzi kilka zakładów gastronomicznych i usługowych. Należy stwierdzić, że gmina Oksa jest gminą typowo rolniczą, a podstawą utrzymania ludności są większe lub mniejsze gospodarstwa rolne. W związku z dużym areałem użytków zielonych większość rolników specjalizuje się w produkcji mleka, o wiele mniej w hodowli trzody chlewnej. Niektórzy przestawili się na uprawę warzyw i kwiatów w szklarniach i tunelach, ale ogólnie w gminie przeważa produkcja ogólnotowarowa.